محمد تهامی نژاد در گفتگو با مهر:
اساسی ترین نكته در پژوهش بداعت آن است، طرح ایده جدید در نقد
مجله سرگرمی: محمد تهامی نژاد كه از پژوهشگران، نویسندگان و مترجمان سینمای مستند است، اساسی ترین نكته در پژوهش را بداعت آن دانست.
به گزارش مجله سرگرمی به نقل از مهر، محمد تهامی نژاد كه از پژوهشگران، نویسندگان و مترجمان نام آشنای سینمای مستند ایران است، سال هاست به تدریس مستندسازی در دانشگاه های ایران هم می پردازد. او اعتقاد دارد در خیلی از دانشگاه های دنیا، اساسی ترین نكته در پژوهش، بداعت آن است؛ به این معنا كه پژوهش با چه هدفی صورت گرفته و آیا دانش مخاطبش را پیش برده است یا خیر؟ این مستندساز پیشكسوت كه در سال ۱۳۴۹ اولین فیلم مستند پژوهشی خود درباره پیشگامان تاریخ سینمای ایران را با عنوان «سینمای ایران؛ مشروطیت تا سپنتا» را ساخته و در سال ۱۳۸۱ برای كتاب «سینمای مستند ایران؛ عرصه تفاوت ها» جایزه «حافظ» گرفته و بعنوان سینماگر و پژوهشگر نمونه سینمای مستند كشور هم معرفی شده است درباره مبحث پژوهش در فیلم مستند و جشنواره مستند نظرات كارشناسانه ای دارد. با وی در این باره به گفتگو نشسته ایم كه در ادامه می خوانید. *آقای تهامی نژاد معیارهای داوری پژوهش در سینمای مستند چیست؟ -هنگامی كه همكاران مان در هیات رییسه سابق جشن مستقل سینمای مستند اساسنامه جشن را بازبینی می كردند، پیشنهاد شد كه جایزه پژوهش به «پژوهش نامه» داده شود بدین سان كه ارائه پژوهش نامه در فراخوان اعلام گردد و با استفاده از مطالعه پژوهش نامه، داوران ویژه جایزه پژوهش، جایزه خویش را به روش شناسی پژوهش (متدلوژی) سوال ها و نتایج اهدا كنند. در خیلی از دانشگاه های دنیا، اساسی ترین نكته در پژوهش، بداعت آن است یعنی پژوهش با چه هدفی صورت گرفته است؟ اگر نگوییم دنیا، لااقل اندكی دانش مخاطب اش را به پیش برده است و این كه چه نسبتی بین پژوهش و فیلم هست. باید تصریح كرد كه درك نوآوری به متخصصان حوزه مورد نظر نیاز دارد و شاید پژوهشگران عمومی به تنهایی قادر به تشخیص آن نباشند. در یكی از استان های كشور شاهد بودم در حالیكه به فیلمی توسط هیات داوران غیرمحلی، جایزه بهترین پژوهش داده شده بود، شب هنگام در گردهم آیی در سالن هتل معلوم شد اساساً فیلم مورد نظر بر اساس تخیل غیرپژوهشی تولید شده و بیشتر ساختگی است تا تحقیقی! امكان دارد فیلم تبلور یك پژوهش نامكتوب و یك ذهن پژوهشگر باشد ولی پژوهش نامه ای نداشته باشد. فیلمساز برای حضور در بخش پژوهش به صورت مجزا، اعلام حضور می كند و رهاورد پژوهش تصویری خویش را برای هیات داوران می نویسد. برای مثال فیلم «تهران چند درجه ریشتر» به تنهایی اثری پژوهشی است كه روش مند به پیش می رود. این فیلم موفق به دریافت جایزه بهترین پژوهش از جشنواره بیست و پنجم فجر (۱۳۸۵) شد، هرچند امكان دارد احتمالاً پژوهش نامه مدون نداشته باشد. در این پژوهش تصویری، نظریه فیلم صدای مستندساز است. *شكل اجرای پژوهش هم اهمیت دارد یا صرف انجام پژوهش برای داوری كافی است؟ -از آنجایی كه پژوهش برای فیلم مستند، جستجوی شكل فیلم هم هست، داور جایزه پژوهش باید دریابد كه آیا شیوه اتخاذ شده در فیلم، مناسب متدلوژی پژوهش هست یا نه. برای مثال فیلم «هفت ساله ها» كه با اتكا به مطالعه در روش پنل تولید شده، دارای هشت اپیزود است كه به مدت ۴۹ سال طول كشید. حتی در بعضی فیلم ها، تلفیقی از روش پنل و مورد پژوهشی تاریخی هم دیده می گردد. روش بازی هم روشی دیگر از اجرای پژوهش است. برای مثال فیلم «چون یكی كودك بودن» ساخته فرشته حالی، كارگردان و پژوهشگر به روش بازی تولید شده است. دختر بچه ای را معرفی می كند كه یك دوست خیالی دارد. این فیلم از نمونه های خوب شیوه مشاهده ای (در اینجا به معنای سینماحقیقت) است كه در آن شاهد اجرای پژوهش در شكل یك نمایش هستیم. فیلمساز بخشی از واقعه را سازمان می دهد. نامه ای به داخل خانه می افتد كه گفته می گردد متعلق به همان دوست خیالی است. رفتار دخترك كه مرفه، باهوش، زیبا و خوش سخن است در برابر این واقعه از نزدیك و به صورت مستقیم ثبت شده و دخترك را در مواجهه با واقعیت و حقیقت قرار می دهد. سراسر «چون یكی كودك بودن» به شكلی بازیست. گروه بسیار محدود فیلمبرداری و بخصوص فرشته حالی را همچون كودكی در حال بازی می بینیم و همین صمیمیت است كه تجربه فوق را موفق از آب درآورده است. البته اجرای پژوهش فقط یكبار و تنها به شیوه سینماحقیقت امكان پذیر بود. *نقد شیوه تكوین در فیلم های مردم نگاری چیست؟ -این نحوه از شناخت فیلم توسط اینجانب در مقاله الگوها و تجربه های سرزمین در دانشگاه سنت اندروز ارائه شد. نقد شیوه تكوین، یك شیوه نقد فیلم هایی است كه مدعی مردم نگاری هستند. خود من این شیوه را در مورد بیماری زار در جزیره قشم آزمودم. در شرایطی كه ما با فقدان فیلم های مردم نگاری، نهادهای حمایت گر و نبود همكاری یا شناخته نشدن نحوه همكاری مردم نگاران و فیلمسازان و نبود كاربرد چنین فیلم هایی در مطالعات علمی رو به رو هستیم. به نظر می آید در اختیار گرفتن روشی كه در اینجا پیشنهاد می شود، می تواند راهگشای درك كیفیت پژوهشی بودن فیلم باشد. نقد شیوه تكوین كه ضد محصول به نظر می آید، اثر را بعنوان یك محصول هنری و در خودش در نظر نمی آورد؛ آنرا در كاركرد اجزایش بررسی نمی كند بلكه به نحوه فراهم آوردن اجزا از جهان فرا متن می پردازد و آن اجزا را با روش مردم نگاری یعنی حضور در میدان و مطالعه كیفی می سنجد. به عبارت دیگر یك مونوگرافی تازه در برابر مونوگرافی فیلم می نهد. نقد مراحل تكوین باید آشكار كند كه پدیده یا فرآورده فرهنگی واقعاً یك فرآورده فرهنگی است یا دست ساز كارگردان، شبه مستند و یا دستكاری شده است؟ به این ترتیب، نقد مراحل تكوین همانند شالوده شكنی به نقد موردی، پایه ای و یك شیوه خوانش تبدیل می گردد كه فرضیات بدیهی در هر اثر را مورد پرسش قرار می دهد و بدین سان راه تازه ای برای نقد، تفسیر و یا تحلیل درون فیلم، زیبایی شناسی فیلم، نقد كالایی شدن فیلم و پژوهش انسان شناسی تصویری هموار خواهد شد. در این صورت نقد شیوه تكوین می تواند تا حدودی جای همان متنی را بگیرد كه گفته می گردد باید همراه فیلم مردم نگاری باشد. نقد مراحل تكوین باید آشكار سازد كه پدیده یا فرآورده فرهنگی واقعاً یك فرآورده فرهنگی است یا دست ساز كارگردانمن شخصاً این شیوه نقد را درباره برخی فیلم های مستند ایران آزموده ام ولی به نظرم می رسد كه هنوز جای نظریه در این نقد كاملا خالی است. البته اگر هیات داوری نسبت به نوع پژوهش و مبحث با مراجع علمی و دانشگاه ها ارتباط داشته باشد، هر فیلم را برای متخصص مربوطه می فرستد. متخصصان می توانند كیفیت و نوآوری در فیلم را محك بزنند و تصمیم گیری در این مورد را تسهیل كنند، نقد شیوه تكوین را می توان با نقد تكوینی سنجید. *آیا امكان دارد پژوهشی به صورت فی البداهه انجام شود؟ -بله، پژوهش سر صحنه و یا در میدان تحقیق (پژوهش فیلمیك) و فی البداهه كه مستقیماً در فیلم قرار می گیرد هم از ارزش خاص خود برخوردار می باشد. بعضی از مستندسازان اساساً به پژوهش مقدم بر فیلم اعتقادی ندارند و می گویند فیلمساز باید در جریان تحول رویداد حضور داشته باشد و به صورت فی البداهه آنرا به پیش ببرد. فی البداهگی حتی در قالب فیلم های دارای پژوهش های مكتوب هم موجود است؛ مگر فیلمنامه های آهنین مثلاً كار در موزه كه همه چیز از پیش مشخص و چیده شده است و جایی برای فی البداهگی نیست. در بعضی مستندها، كارگردان در پژوهش هایش مسیر تحقیق را می داند و آنرا در عمل و خلاقه به پیش می برد؛ مثل «آقا یا خانم ب» كار فیما امامی و رضا دریانوش. *چگونه می توان پژوهش در مستندهای آرشیوی را داوری كرد؟ -داوران برای قضاوت در پژوهش فیلم های مستند آرشیوی، نیازمند تجربه در شناخت منابع تصویری هستند و باید بین استفاده از كاربرد تزیینی و یا استنادی تصمیم بگیرند ازاین رو قضاوت فیلم های آرشیوی یا گردآوری به متخصصان آرشیو، تاریخ و انسان شناسی تصویری نیاز دارد. ضمن این كه داور فیلم گردآوری باید بداند تصویر آرشیوی، كدام آگاهی تازه را از مبحث فراهم آورده است. دوازدهمین دوره جشنواره بین المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» طی روزهای ۱۸ تا ۲۵ آذرماه ۱۳۹۷ به دبیری سیدمحمدمهدی طباطبایی نژاد در شهر تهران برگزار می گردد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب