وقتی دو شمالی در پایتخت به هم می رسند
به گزارش مجله سرگرمی زبان زیبای خطه شمال گرفتار زوال شده و در خطر نابودی قرار دارد.
آداب و رسوم مازندران بسیار گسترده، شیرین و حاكی از فرهنگ حاكم آن است و فرهنگ توده مردم مازندران هم از ارزش و غنای فرهنگی خاص برخوردار بوده و با عنایت به پیشینه تاریخی اقوام مازنی، موسیقی محلی این خطه هم قابل توجه است.
این موسیقی رابطه موثر با فرهنگ، آداب و رسوم و باورهای محلی دارد و پیوسته سخنانی از پند، اندرز، سرزنش، فریاد، اعتراض، ترانه های جدایی، عشقی و دلدادگی در آن جاری بوده كه شامل موسیقی كتولی، تبری، امیری، نجما، صنم و چند نمونه دیگر است.
گویش و زبان مازندرانی (مازنی، مازرونی، تبری، گیلكی) از دیرباز اهمیت خاصی داشته و طبق بررسی كارشناسان در جلگه ها و نواحی كوهستانی دارای ۱۲ لهجه است. درباره تاریخ زبان مازنی همین بس كه "اِبن خُردادبِه" جغرافی دان، تاریخ نویس و موسیقی شناس خراسانی در قرن چهارم هجری در كتاب معروف مسالك و ممالك از گویش طبری یاد كرده است و هم شمس الدین مقدسی جغرافی دان قرن چهارم می گوید: در كلمات "هاكِن و هادِه" زبان تبری حلاوتی خاص است.
از اینگونه نوشته ها در كتب برمی آید كه گویش تبری در قرون اولین اسلامی شناخته شده بوده است.
عدم آموزش والدین به كودكان، كاربرد كم و ترویج محدود، عدم تمایل جوانان به كاربرد گویش مازنی به علل مختلف و هم رشد مدرنیته عواملی است كه سبب انحطاط تدریجی زبان مازندرانی شده است.
علت كاهش استفاده از گویش محلی در مازندران
یك پژوهشگر علوم اجتماعی كه به بررسی علل و عوامل كاهش استفاده از زبان مادری در مازندران مطابق پژوهش های میدانی در ۵ شهر آمل، نور، بهشهر، رامسر، ساری و ۱۲ منطقه روستایی پرداخته است، در گفت و گو با ایسنا اظهار نمود: تفاوت و كمبود استفاده از زبان مادری در ۴ حوزه خانواده، مدرسه، اداره، كوچه و بازار سبب شده تا كاربرد كم زبان بومی بر فراموشی آن اثر مستقیم گذارد.
فاطمه قاسمی با تشریح هر یك از چهار عامل فوق تصریح كرد: بیشترین كاربرد زبان مازنی (مازندرانی) مربوط به خانواده است و هر چه این محدوده رسمی تر نباشد زبان مادری كاربرد بیشتری دارد كه در این حوزه ۶۷ درصد از افراد زبان اولشان مادری است اما در حوزه اداری كه نسبتاً رسمی بوده حدود ۶۳ درصد رجوع كنندگان با كارمندان فارسی صحبت می كنند.
ایشان در ادامه اضافه كرد: در حوزه مدرسه برخلاف مناطق آذری زبان و هم كرد زبانان كه زبان مادری خویش را پررنگ حفظ كرده اند در مازندران این زبان رنگ و دوام خویش را از دست داده و متاسفانه در حاشیه قرار گرفته و ۹۷ درصد از دانش آموزان به زبان فارسی صحبت می كنند، این در حالیست كه در حوزه كوچه و بازار چون تنوع مخاطب فراوان است كاربر نسبت به جنسیت، تحصیلات، سن، تیپ و شخصیت ظاهری افراد نوع گویش خویش را تنطیم می كند.
علل به خطر افتادن زبان مازنی
این مؤلف و محقق حوزه علوم اجتماعی با تصریح اینكه زبان مازنی از خرده زبان هایی است كه در خطر مرگ قرار دارد، اظهار داشت: رغبت نداشتن خانواده های مازندرانی برای آموزش زبان مادری به فرزندانشان مهم ترین علل به خطر افتادن زبان است.
قاسمی، محدود شدن حوزه كاربردی زبان مادری را یكی دیگر از علل فراموشی گویش مازنی دانست و اظهار نمود: تاثیر خوب زبان فارسی بر روی اعتماد بنفس كاذب جوانان از دیگر عوامل تهدید كننده بوده و این نگرش منفی در دختران بیشتر از پسران و در كودكان و نوجوانان بیشتر از بزرگسالان وجود دارد.
وی به بعضی از آثار از میان رفته گویش تبری در دوران چهارم و پنجم هجری اشاره نمود و اظهار داشت: "مرزبان نامه" اسپهبد مرزبان رستم همچون آثار نثر مسجع تبری است كه متن مازندرانی آن متاسفانه از بین رفته است؛ از دیگر آثار تبری می توان به "نیكی نامه" در چارچوب دیوان شعر اثر دیگر پرارزش مرزبان رستم، "باوند نامه" تاریخ تبرستان به شعر در سده های پنجم و ششم هجری و "شكره" در نوروزنامه خیام یاد كرد.
آفات زبان مادری در مازندران
این مؤلف و پژوهشگر حوزه علوم اجتماعی كاربرد زبان فارسی توسط افراد ۱۴ تا ۱۸ سال را بیشتر از ۳ برابر گروه بالای ۵۰ سال و بیشتر از ۲ برابر كاربرد آن در افراد ۳۰ تا ۴۰ ساله دانست و تصریح كرد: بر این اساس آموزش زبان مادری به كودكان و جوانان ما باید اولویت اول باشد.
قاسمی با تصریح اینكه گرایش دختران جوان به زبان فارسی می تواند سبب مرگ زبان مازنی شود، اظهار داشت: از آنجائیكه دختران، مادران آینده فرزندان این مرز و بوم هستند ازاین رو فراگیری زبان بومی برای این قشر از اهمیت فوق العاده ای جهت گسترش، ترویج، اشاعه و زنده ماندن زبان اصیل مازندران برخوردار می باشد.
وی در ادامه به رابطه مستقیم تحصیلات با نگرش منفی به زبان مادری سخن گفت و تصریح كرد: گرایش افراد تحصیل كرده و شهرنشین به زبان فارسی به منزله كاهش گویشوران مازندرانی در آینده خواهد شد.
این كارشناس علوم اجتماعی از نبود نگرش مثبت علاقه و دلبستگی عمیق به زبان مادری یاد كرد و اضافه كرد: این مطلب مبین آن است كه عزم گروهی برای حفظ این زبان در هیچ یك از حوزه ها وجود ندارد ازاین رو باید گامی اساسی برداشت تا از سقوط و مرگ جدی این زبان اصیل جلوگیری شود.
عواقب مرگ زبان مادری مازندران
قاسمی با اخطار درباره عواقب نابودی و فراموشی زبان مادری مازندران خاطرنشان كرد: مرگ زبان مازنی منجر به از بین رفتن و سقوط فولكلور یك استان می شود و زمانی كه زبان مادری فراموش شود تمام فولك (ضرب المثلها، داستانها، هزلیات، هجوهها، موسیقی ها، آداب و رسوم) در معرض نابودی قرار می گیرد.
وی نابود شدن فولك یك منطقه را برابر با نابودی اصالت و هستی آن منطقه اعلام و تصریح كرد: نگاهی عمیق و موشكافانه به عمق مسئله و نگرانی های موجود و اطلاع رسانی گسترده در این زمینه، آیندگان و نسل های آتی را از صدمه ها و زیان ها آگاه كرده و چه بسا موجبات جلوگیری از انحطاط این زبان اصیل بومی را فراهم آورد.
خرده فرهنگ ها رو به انقراض هستند
عزیز عیسی پور محقق، مؤلف و پژوهشگر حوزه تاریخ و فرهنگ در گفت و گو با ایسنا، خرده فرهنگ ها را رو به انقراض توصیف كرد و با اشاره به آمار اطلس جغرافیایی زبان های دنیا اظهار داشت: مطابق داده های عرضه شده حالا حدود ۱۰۰ زبان خرده فرهنگ یا گویش محلی منقرض شده و بسیاری دیگر هم رو به اضمحلال هستند.
وی، بُعد كم خرده فرهنگ ها و گستره محدود آنان را یكی دیگر از علل نابودی زبان معرفی و خاطرنشان كرد: چون گویش های محلی نهایتاً محدود به یك استان شده و در استان های دیگر مورد استفاده قرار نمی گیرد بنابراین در معرض فراموشی بیشتری قرار داشته چونكه هرچه دامنه و حوزه گسترش یك زبان و فرهنگ گسترده تر باشد امكان بقای آن بیشتر خواهد شد.
عیسی پور هجوم زبان ها و فرهنگ های بیگانه بخصوص انگلیسی و هم آموزش فارسی دانی به كودكان در خانواده ها را سبب تسریع در فراموشی زبان محلی دانست و تصریح كرد: خانواده های بومی نسبت به آموزش زبان مادری كمتر بها داده و درست در زمانی كه باید به فرزندان در سنین یادگیری زبان، گویش مادری را بیاموزند، با بكار بردن كلمات فارسی و ممانعت از بكارگیری لغات بومی سبب كمرنگ شدن و نابودی زبان اصیل می شوند.
تفاوت رفتار بین مازنی زبانان و آذری ها
این محقق، مؤلف و پژوهشگر حوزه تاریخ و فرهنگ با ذكر مثال هایی در تشریح تفاوت رفتار بین افراد شمالی و آذری زبانان تصریح كرد: زمانی كه دو شمالی در پایتخت یكدیگر را ملاقات می كنند برای معاشرت از زبان فارسی بهره برده اما دو آذری زبان به محض اینكه بدانند هردو ترك زبان هستند بلافاصله گویش بومی خویش را به كار می گیرند.
وی تفاوت رفتاری بین دو گروه آماری نمونه را مربوط به احساس حقارت و خجالت در یكی و نبود این احساس در گونه دیگر دانست و افزود: به علت اینكه گویش ها در بعضی موارد به سخره گرفته شده اند و در جامعه هجویات و طنازی های نامناسبی با گویش ها بخصوص زبان های شمالی صورت گرفته است ازاین رو این احساس به متكلم وارد می شود.
عیسی پور با اشاره به اینكه این خصیصه در بانوان نمود بیشتری دارد دلیل اصلی این اتفاق را اینگونه توضیح داد: از آنجائیكه گویش های محلی شمالی به زبان فارسی نزدیك بوده و بعضی از واژه ها برای شنونده غیر بومی مفهوم است ازاین رو مورد تمسخر و تفنن قرار می گیرد اما این مطالب در مورد زبان آذری و یا كردی به علت غیرقابل فهم بودن آن برای سایرین به وجود نمی آید.
راهكارهای بقای زبان مازنی
این پژوهشگر حوزه تاریخ و فرهنگ اهمیت دادن خانواده ها بخصوص والدین به گویش محلی و صحبت كردن آنان در جمع های خانوادگی را سبب ترویج فرهنگ بومی دانست و افزود: حكومت، وزارت آموزش و پرورش و دانشگاه ها می توانند با اتخاذ تصمیمات سازنده نقش بسیار مهمی در این زمینه داشته باشند.
عیسی پور با اشاره به برخی برنامه های خوب شبكه مازندران كه به زبان اصیل و بومی تنظیم و طراحی شده است اظهار داشت: رسانه مهم ترین نقش را در اشاعه و ترویج فرهنگ عهده دار است و می تواند با برنامه ریزی بیشتر و مستمر به نامیرایی زبان و گویش مازنی كمك شایانی كند.
وی به تالیفات بومی و نقش شاعران محلی هم اشاره نمود و با تصریح اینكه می توان با استفاده از ظرفیت آموزش و پروش به دستاوردها ارزشمندی دست یافت پیشنهاد كرد: آموزش زبان محلی می تواند با استفاده از تدریس معلمان و یا با ایجاد كتب درسی به كمك نسل آینده در حوزه یادگیری زبان آمده و افق های روشنی را برای شكوفایی و رونق بیشتر زبان اصیل مازندران آشكار كند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب